Süni Zəka ilə bağlı silah yarışı: Ölkələr, trendlər və beynəlxalq tənzimləmələr üçün təkliflər

Daha geniş mənada üstün Süni Zəka üçün istənilən bir rəqabət bəzən “silahlanma yarışı” kimi anlaşılır. Hərbi Süni Zəka dominantlığının axtarışı, xüsusən də bir ölkənin həm iqtisadi, həm də hərbi üstünlüyü təmin etdiyi zaman digər sektorlarda dominantlıq axtarışı ilə üst-üstə düşür.


Risklər

Nik Bostrom və başqaları, Süni Zəka riskinin təhlükəsizlik tədbirlərini azaltmasına səbəb ola biləcəyini iddia edirlər.

Leverhulme Mərkəzindən Stiven Keyv, riskin üçqat olduğunu, birinci riskin potensial geosiyasi təsirlərə sahib olduğunu, ikinci ikisinin isə mütləq geosiyasi təsirə sahib olduğunu müdafiə edir:

a) Yarışın ciddi şəkildə təqib edilib-edilməməsindən asılı olmayaraq Süni Zəka “texnoloji üstünlük uğrunda yarış” təhlükələri;

b) Yarışın qazanılıb-qazanılmamasından asılı olmayaraq, Süni Zəka “texnoloji üstünlük uğrunda yarış” və texnoloji üstünlük üçün əsl Süni Zəka yarışının təhlükələri;

c) Süni Zəka yarışının texnoloji üstünlüyə görə təhlükələri.

Keyv, ekzistensial bir risk təqdim edə bilən süni ümumi zəkaya dair bir yarış olacağı vəziyyətində riskin artdığını iddia edir.

Silahlanma yarışının terminologiyası da bəzən iqtisadi dominantlıq və “yumşaq güc” uğrunda rəqabət kontekstində istifadə olunur; məsələn, ABŞ Milli Təhlükəsizlik Komissiyasının Süni Zəka üzrə 2019-cu ilin noyabr “aralıq hesabat”ında Çin və Rusiya ilə qarşılıqlı əlaqədə diplomatiyanın rolunu vurğulayaraq rəqabətə davamlı silah yarışı dilini mənimsəyir. Orada deyilir ki, ABŞ-ın hərbi-texnoloji üstünlüyü mövcud dünya nizamı üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir: Amerikanın davam edən hərbiləşdirilməsi ilə yanaşı, Çin və Rusiya da Süni Zəkanın hərbiləşməsində geosiyasi məqsədlər güdür:


Süni Zəkanın inkişafını Çinlə formalaşmaqda olan strateji rəqabətdən və daha geniş geosiyasi mənzərənin inkişafından ayırmaq mümkün deyil. Biz Amerikanın dünyanın aparıcı yenilikçi rolunun təhdid edilməsindən narahatıq. Biz strateji rəqiblərin və qeyri-dövlət aktorlarının amerikalıları, müttəfiqlərimizi və dəyərlərimizi təhdid etmək üçün Süni Zəka tətbiq edəcəyindən narahatıq. Biz strateji rəqiblərin araşdırma və tətbiqetməyə sərmayə qoyduqlarını bilirik. Süni Zəkanın imkanlarından kritik infrastrukturumuzu təhdid etmək, dezinformasiya kampaniyalarını gücləndirmək və əmək müharibəsi aparmaq üçün istifadə oluna biləcəyini ehtimal etmək tamamilə məqbuldur.

“Foreign Policy”də Pol Şarre xəbərdarlıq edir ki, Süni Zəka silahlanma yarışına dair ritorika özü-özlüyündə özünü reallaşdırmaqda olan kəhanətə çevrilə bilər.

Çin


Çin qlobal texnoloji üstünlüyə nail olmaq üçün Süni Zəkada strateji “hərbi-mülki birləşmə” siyasətini həyata keçirir. Yeni Amerika təhlükəsizliyi mərkəzindən Qreqori K. Allenin 2019-cu ilin fevralında dərc olunmuş hesabatına əsasən, Çin rəhbərliyi (Si Tsinpin daxil olmaqla) Süni Zəka texnologiyalarında ön sıralarda olmağın qlobal hərbi və iqtisadi hakimiyyət uğrunda rəqabətin gələcəyi üçün həlledici əhəmiyyətə malik olacağını düşünür. Çin hərbi səlahiyyətliləri öz hərbi qüvvələri ilə qlobal qabaqcıl güclər arasındakı məsafəni azaltmaq üçün kommersiya məqsədli Süni Zəka texnologiyasından istifadə etmək niyyətində olduqlarını bildiriblər. Slikon vadisi və Çin arasında sıx əlaqələr, eləcə də Amerika tədqiqat cəmiyyətinin açıq təbiəti Çinə Qərbin ən inkişaf etmiş Süni Zəka texnologiyasını asanlıqla əlçatan edib; bundan əlavə, Çin sənayesində 2015-ci ildə Çin dilində nitq tanıma qabiliyyəti olan “Baidu” kimi çox sayda yerli istehsal olan Süni Zəka nailiyyətləri mövcuddur. 2017-ci ildən etibarən Pekinin yol xəritəsi 2030-cu ilə qədər 150 milyard dollarlıq Süni Zəka sənayesi yaratmağı hədəfləyir. 2013-cü ilə qədər Çin müdafiə satınalmaları əsasən bir neçə konqlomeratla məhdudlaşdırılmışdı; lakin 2017-ci ildən etibarən Çin tez-tez özəl şirkətlərdən pilotsuz uçan aparatlar və Süni Zəka kimi həssas yeni texnologiyalar əldə edib. Çin dövləti Süni Zəkaya 5 milyard dollar sərmayə qoyacağını vəd edib. Pekin Süni Zəka İnkişafı Parkının yaradılmasına 2 milyard dollar vəsait ayırıb. 2018-ci ildə “The Japan Times” nəşrinin məlumatına görə, Süni Zəkaya illik fərdi özəl Çin sərmayəsi illik 7 milyard dollar səviyyəsindədir. Çindəki Süni Zəka startapları 2017-ci ildə Süni Zəka startaplarına nisbətən qlobal investisiyaların təxminən yarısını əhatə edib; çinlilər amerikalılara nisbətən Süni Zəkaya təxminən beş dəfə çox patent veriblər.

2016-cı ildə Çin mövcud beynəlxalq hüququn tam avtonom silahın yaradılması imkanları ilə bağlı problemin həllinin adekvatlığını şübhə altına alan mövqeli bir sənəd nəşr edərək bu məsələyə toxunmuş BMT Təhlükəsizlik Şurasının ilk daimi üzvü olub. 2018-ci ildə Si Tsipin Süni Zəka ilə bağlı fundamental tədqiqatlar sahəsində beynəlxalq əməkdaşlığın genişləndirilməsinə çağırış edib. Çin rəsmiləri pilotsuz uçuş aparatlar kimi Süni Zəkanın da təsadüfi müharibəyə səbəb ola biləcəyindən narahatlıqlarını bildiriblər. 2019-cu ildə ABŞ Müdafiə naziri Mark Esper Çini insan həyatına son qoya biləcək, nəzarət olmadan istismar edilən pilotsuz uçuş aparatlarının satışına başlamaqda ittiham edib.

Amerika Birləşmiş Ştatları


2014-cü ildə ABŞ-ın keçmiş Müdafiə naziri Çak Hagel “Üçüncü Ofset Strategiyası”nı Süni Zəkada sürətli irəliləyişlərin gələcəkdə döyüşlərin nəticəsini təyin edəcəyini söylədi. “Govini” informasiya elm və analitik firmasının məlumatına görə, ABŞ Müdafiə Nazirliyi Süni Zəkaya, “big data” və “cloud” hesablamalarına qoyulan investisiyanı 2011-ci ildəki 5.6 milyard dollardan 2016-cı ildə 7.4 milyard dollara qədər artırdı. Ancaq Süni Zəka üçün mülki NSF büdcəsi 2017-ci ildə artım görmədi. “Japan Times” 2018-ci ildə ABŞ-ın özəl investisiyalarının illik 70 milyard dollar olduğunu bildirdi. 2019-cu ilin noyabrında ABŞ Milli Təhlükəsizlik Komissiyasının Süni Zəka üzrə “aralıq hesabatı” Süni Zəkanın ABŞ-ın texnoloji hərbi üstünlüyü üçün həlledici olduğunu təsdiqlədi.

ABŞ-da bir çox ekipaj üzvü olmadan dənizdə uzun müddət işləmək və hətta özünü liman daxilində və xaricində istiqamətləndirmək üçün hazırlanmış Süni Zəka ilə bağlı “Sea Hunter” avtonom döyüş gəmisi kimi bir çox hərbi döyüş proqramı var. 2017-ci ildən etibarən ABŞ Müdafiə Nazirliyinin müvəqqəti direktivi insan həyatının avtonom silah sistemləri ilə təhdid ediləcəyi təqdirdə operatorun hadisələrdən xəbərdar olmasını tələb edir. 31 oktyabr 2019-cu il tarixində ABŞ Müdafiə Nazirliyinin Müdafiə İnnovasiyaları Şurası Müdafiə Nazirliyi tərəfindən Süni Zəkadan etik istifadə prinsiplərini tövsiyə edən hesabat layihəsini dərc edib. Lakin hesabatın necə həyata keçiriləcəyi böyük narahatlıq doğurur.


“Maven layihəsi” maşın təlimi və mühəndislik istedadından istifadə etməklə insan və obyektləri pilotsuz uçuş aparatlarının video qeydlərində fərqləndirmək üçün hökumətə real vaxt rejimində döyüş tapşırığı və nəzarəti, insanları cəlb etmədən hədəfləri izləmək, etiketləmək və kəşfiyyat toplama bacarığını istifadə edən Pentaqon layihəsidir. Bildirilir ki, onun öz-özünə təyin olunmuş hədəflərə atəş edə bilən Süni Zəka silah sistemi kimi fəaliyyət göstərməyinə az qalıb. Layihə ABŞ Müdafiə nazirinin müavini tərəfindən 26 aprel 2017-ci il tarixli xidməti qeyddə yaradılıb. Ayrıca Alqoritmik Döyüş Çarpazı Fəaliyyət Qrupu olaraq da adlandırılan layihə ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrinin general-leytenantı Cek Şanahanın 2017-ci ilin noyabr ayında verdiyi məlumata görə “[Müdafiə] Nazirliyin qalan hissəsində Süni Zəka cəbhəsini alovlandıran bu pilot layihə, yol açan qığılcım olması üçün hazırlanıb”.

Onun rəisi ABŞ dəniz piyadası polkovniki Dryu Kyubor qeyd edib ki, insanlar və kompüterlər silah sistemlərinin obyektləri aşkar etmək qabiliyyətini artırmaq üçün simbiotik üzərində işləyəcəklər. “Defence One” nəşrinin 2017-ci ilin iyulunda keçirilən ikinci texnologiya sammitində Çukor “qəsdən işləmə prosesinə” qoyulan sərmayənin, “sonrakı 36 ay” üçün “sürətli satın alma orqanları” vasitəsi ilə (Müdafiə) Departament tərəfindən maliyyələşdirildiyini söylədi. Layihə “Palantir Technologies” şirkətinə verildi.

31 oktyabr 2019-cu il tarixində ABŞ Müdafiə Nazirliyinin Müdafiə innovasiyaları Şurası Müdafiə Nazirliyi tərəfindən Süni Zəkadan etik istifadə prinsiplərini tövsiyə edən hesabat layihəsini dərc edib. Lakin hesabatın necə həyata keçiriləcəyi böyük narahatlıq doğurur.

Rusiya


Rusiya HHQ-nin Baş Komandanı general Viktor Bondarev bildirib ki, artıq 2017-ci ilin fevralında Rusiya uçuş zamanı hədəfləri dəyişdirməyə qərar verə biləcək Süni Zəka ilə idarə olunan raketlərin yaradılması üzərində işləyir. 2017-ci ilin ortalarında dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən Rusiya KİV-lərində Süni Zəkanın potensial hərbi istifadəsi barədə məlumatları artıb. 2017-ci ilin mayında Rusiyanın müdafiə Konserninin baş direktoru “Kronştadt qrup” bəyan edib ki, artıq Süni Zəkanın tam avtonom əməliyyat sistemləri mövcuddur, onlar missiyanı avtonom yerinə yetirərkən PUA dəstələri üçün vasitə təmin edir, öz aralarında vəzifələri bölüşür, qarşılıqlı fəaliyyət göstərirlər və “dron beçələri” bir gün hərbi əməliyyatların zonaları üzərində mütləq uçacaqlar. Rusiya Kalaşnikovun “neyron şəbəkə” döyüş modulu kimi bir neçə avtonom və yarı-avtonom döyüş sistemini pulemyot, kamera və istehsalçılarının iddia etdiyi kimi insan müdaxiləsi olmadan öz hədəf qərarlarını verə biləcəyini iddia etdiyi bir Süni Zəka ilə sınaqdan keçirdi.

2017-ci ilin Sentyabr ayında, Milli Bilik Günü, 16000 rus məktəbində bir milyondan çox şagirdə müraciət edərkən, Rusiya Prezidenti Vladimir Putin “Süni Zəka yalnız Rusiya üçün deyil, bütün bəşəriyyət üçün gələcəkdir ... Kim bu sahədə lider olacaqsa, o, dünyanın hökmdarı olacaq”.


Putin ayrıca tək bir aktorun inhisar əldə etməsinin qarşısını almağın daha yaxşı olacağını bildirsə də, Rusiyanın Süni Zəkanın lideri olarsa, “indi atom və nüvə texnologiyası ilə etdiyimiz kimi texnologiyanı” dünyanın digərləri ilə bölüşəcəklərini söylədi.

Rusiyanın Hərbi Sənaye Komitəsi, Rusiyanın döyüş gücünün 30 faizini 2030-cu ilə qədər uzaqdan idarə olunan və Süni Zəka tərəfindən idarə olunan robot platformalardan əldə etmək planlarını təsdiqlədi.

Rusiya hökuməti ölümcül avtonom silah sistemlərə dair hər hansı qadağanı qətiyyətlə rədd etdi və bu qadağanın görməməzlikdən gələcəyini təklif etdi.

(Ardı var...)