Belarus prezidenti Aleksandr Lukaşenko və onun müharibəni dəstəkləyən və etiraz edən analitikləri (sonuncular əsasən Belarusun hüdudlarından kənardadırlar) vəziyyətin incəliklərini başa düşməyimizə töhfə verirlər. Belə ki, martın 15-də Belarus milli təhlükəsizlik rəsmiləri ilə görüşdə çıxış edən Lukaşenko bir dəqiqə ərzində Belarusun müharibədə iştirakını həm təkzib, həm də təsdiqlədi. “Rusiyanın Ukraynada keçirdiyi bu əməliyyata biz qarışmayacağıq” deyən Lukaşenko Belarus qoşunlarının iştirak etməməsini nəzərdə tuturdu. “Bunu etməyə heç bir ehtiyac yoxdur. Biz Rusiyanın səylərinə nə əlavə edə bilərik! Onların kifayət qədər canlı qüvvəsi və silahları var”. Lukaşenko bundan dərhal sonra dedi: “Biz bu əməliyyatda iştirak edirik”.

Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsinin ən qəribə tərəflərindən biri həm Braziliya prezidenti Jair Bolsonaro, həm də onun argentinalı həmkarı Alberto Fernandezin davranışları olub. Hər iki lider fevralın 24-də Ukrayna işğal olunmazdan bir müddət əvvəl Rusiyaya səfər edib, orada Vladimir Putinlə görüşüblər. Səfərlər işğalı dayandırmaq üçün edilən hər hansı səylərin tərkib hissəsi deyildi. Çoxları bunu artıq ehtimal hesab edirdilər, çünki Rusiya qüvvələri Ukraynanı təhdid edirdi.

Rusiyanın Ukraynaya müdaxiləsi minlərlə insanı öldürməklə, milyonlarla insanı didərgin salmaqla, şəhərləri yerlə-yeksan etməklə, Avropaya müharibə gətirməklə nəinki humanitar fəlakətə səbəb olub, həm də çoxlu gözlənilməz hadisələrlə nəticələnib. Hamıya aydın olan iki nəticə var:

Özbəkistan Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsində tərəf tutmamağı seçdi, bunu müharibə başlayanda Özbəkistan prezident administrasiyası ilk dəfə elan etdi və daha sonra Özbəkistanın Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ukraynaya müdaxiləni pisləyən qətnaməsinə səs verməkdən yayınması göstərdi. Neytral mövqe təkcə bütün dövlət məmurları tərəfindən deyil, həm də Özbəkistanda yeni yaranmaqda olan müstəqil media tərəfindən nümayiş etdirilib və nəşrlərində heç bir münaqişə tərəfinin yanında olmamaq “xahiş edilib”. Eyni zamanda, Daşkənd Ukraynadakı ağır humanitar vəziyyəti qəbul edir və ölkəyə tibbi ləvazimat göndərməklə öz dəstəyini nümayiş etdirir. Bütövlükdə, Daşkəndin Moskva ilə hazırkı əlaqələri böyük əhəmiyyət kəsb edir və bitərəf görünmək Daşkəndin Rusiya ilə münasibətləri pozmamasının yeganə yoludur.

Vladimir Putin müharibəyə son qoymaq üçün kifayət qədər ciddi və ədalətli şəkildə danışıqlara başlamağa hələ hazır deyil. Putin çox güman ki, ilk növbədə Rusiyanın və onun silahlı qüvvələrinin imicini geri qazanmağa və daha yaxşı hərbi uğurlara imza atmaqla, ehtimal ki, Ukraynanın şərqində əlavə ərazi qazancları əldə etməklə öz mövqeyini yaxşılaşdırmağa ehtiyac görür. Ancaq hansısa danışıqlar yolu ilə əldə edilən razılaşma müharibəni və onun gətirdiyi əzabları qəti nəticəyə çatdırmağın yeganə yolu olacaq.

Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatının (NATO) “açıq qapısı”ndan üz döndərən Kiyev beynəlxalq zəmanətlər altında Ukraynanın neytrallığı haqqında müqavilə üçün rəsmi təkliflərini Moskvaya təqdim edib. Kreml Kiyevin təkliflərini martın 29-da İstanbulda keçirilən ikitərəfli danışıqların sonuncu raundunda nəzərdən keçirib. Ukraynanın yüksək səviyyəli rəsmiləri öz təkliflərinin mahiyyətini ictimaiyyətə açıqlayıb, ardınca Rusiya tərəfinin geniş şərhləri olub.

(II yazı. I yazını BURADAN oxuya bilərsiniz)

Rusiyanın Ukraynaya qarşı sürətlə inkişaf edən müharibəsinin diqqət çəkən cəhətlərindən biri onun müxtəlif sahələrində eskalasiyanın yüksək qeyri-bərabər dinamikasıdır. Məsələn, iki böyük neft yataqlarına xidmət göstərən “Halliburton” və “Schlumberger” şirkətləri həftə sonu öz biznes fəaliyyətlərini bağladıqlarını elan etdikdən sonra Rusiyaya qarşı iqtisadi təzyiq həddindən artıq yüksək intensivlik səviyyəsinə çatıb və hər gün artmaqda davam edir. Bunun əksinə olaraq, dağıdıcı hücumların və əks-hücumların gözlənildiyi kiberdomen olduqca sakit qalıb. Mədəni əlaqələr kəsilib və Rusiya əksər beynəlxalq idman növlərindən qovulub, lakin Vyana danışıqlarında İranla nüvə sazişinin yenidən konfiqurasiyasına dair diplomatik kompromis əldə edilib və bu həftə yekunlaşa bilər. Ola bilsin ki, ən bariz fikir ayrılığı əsas hərbi döyüş meydanlarında dalana dirənmək və bu müharibənin davamı hesab edilən Rusiya siyasətinin məğlubiyyət ardıcıllığı arasında yaranıb.

Ukraynaya qarşı genişmiqyaslı müharibənin ən azı son 3 həftəsi ərzində Rusiyanın hücumunun sürətini itirdiyi, əsas qüvvə qruplarının Kiyev, Xarkov və Nikolayev şəhərətrafı ərazilərində ilişib qaldığı aydın oldu. Bütün müşahidəçiləri maraqlandıran sual, Rusiya rəhbərliyinin bu qarşısıalınmaz vəziyyətdə nə edəcəyidir. ABŞ prezidenti Co Baydenin başçılıq etdiyi Qərb liderləri martın 24-ü müxtəlif formatlarda üç fövqəladə sammitdə bir araya gələrək, Kremli kəskin eskalasiya yolu ilə bu çıxılmaz vəziyyətdən çıxmağa çalışmaqdan (söhbət nüvə silahının istifadə edilməsindən gedir) çəkindirmək yollarını axtardılar. Rusiyanın yüksək səviyyəli nümayəndəsinin qeyri-müəyyən siqnalı göstərdi ki, gərginliyin və Rusiyanın həddindən artıq iddialı hədəflərinin azaldılması kimi məsələlər Moskvada nəzərdən keçirilir.

Kremlin Ukraynaya qarşı genişmiqyaslı müharibəsi Rusiya ordusunun müxtəlif zəif tərəflərini əyani şəkildə nümayiş etdirdi. Və Rusiyanın itkiləri artdıqca, Moskvanın Gürcüstan da daxil olmaqla müxtəlif bölgələrdən müharibə bölgəsinə əlavə qoşun yerləşdirməyə çalışıb-çalışmayacağı ilə bağlı fərziyyələr sürətlə artdı. Təbii ki, bu ehtimallar reallaşdı.

Ukraynaya təcavüzündən sonra Rusiyaya qarşı tətbiq edilən sanksiyalar onun iqtisadiyyatını məhv edəcək, lakin şiddətin dərəcəsi Çindən və onun nə qədər iqtisadi yardım əlini uzatmağa hazır olmasından asılıdır. Qısa müddətdə artan əmtəə qiymətləri Moskvanın sərt valyuta ehtiyatlarını artıracaq, buna parallel olaraq Ukraynaya qarşı genişmiqyaslı müharibə aparmağın böyük xərclərini azaldacaq. Lakin Qərbin sanksiyalarının sərt olmasına baxmayaraq, o hələ Rusiyanı iqtisadi uçuruma aparmayıb. Bu arada Çin Qərbin Rusiyaya qarşı sanksiyalarına və ya bu məsələ ilə bağlı hər hansı digər birtərəfli sanksiyalara kəskin etirazını bildirib. Məsələn, bu yaxınlarda keçirdiyi mətbuat konfransında Çin Xalq Respublikasının (ÇXR) Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Vanq Venbin bildirib ki, birtərəfli sanksiyaların artması qlobal sənaye və təchizat zəncirlərini qıracaq, bütün ölkələrin insanlarının güzəranına zərər verəcək və onlar geosiyasi münaqişələrin və böyük ölkə rəqabətinin ağır yükünü daşımaq məcburiyyətində qalacaqlar.