Türkiyədə kibertəhlükəsizlik sahəsində mühüm layihələrə və yerli məhsullara imza atan STM-in “ThinkTech” Texnoloji Düşüncə Mərkəzi 2023-cü ilin yanvar-mart tarixlərini özündə əks etdirən yeni Kiber Təhdid Vəziyyəti Hesabatını açıqlayıb.

Rusiyanın kiber gücü ABŞ və onun NATO müttəfiqləri üçün ciddi təhlükə hesab olunur. Bu səbəbdən kiberməkanın gücünü dərk edən ölkələr kiberhücumlara qarşı infrastrukturlarını gücləndirirlər.

İnsanların çoxu kibertəhlükəsizlik haqqında yanlış düşünür. Bir konsepsiya olaraq, kibertəhlükəsizlik qəsdən, birbaşa və fiziki olan “təhdid” anlayışlarından çox asılı olaraq qalır. Bu, Qərb, xüsusən də Şimali Amerika mədəniyyətinə uyğundur. Üstəlik, biz kiberməkanda qarşılıqlı əlaqəmizin nəticələrini az qiymətləndirmişik. Nəticədə, biz pis strategiya və pis siyasətlə, o cümlədən fərdi səviyyədə, eləcə də beynəlxalq siyasi nəticələrdə artan zərər riski ilə qarşı-qarşıyayıq.

İranın nüvə obyektlərinə “Stuxnet” hücumundan sonra Tehran öz kiber əməliyyatlarını və rəqəmsal müşahidə imkanlarını genişləndirməyə diqqət ayırıb. İran müttəfiqi “Hizbullah”ı inkişaf etmiş kiber proqramın əsas hissəsi kimi görür. İran hökuməti “Hizbullah” əməliyyatçılarına kiber təlim və texnologiya ötürüb və bu yaxınlarda Livanda yerləşən qruplaşmaya öz əks-kəşfiyyat kiber bölməsini qurmaqda kömək edib. Bu, yeni bir inkişafdır: 2018-ci ildə Karnegi Sülh Fondunun hesabatında İran və “Hizbullah” arasında “kiber alətlərin birbaşa paylaşılmasına dair əvvəlcədən çox az dəlil olduğu” qeyd edilirdi. İŞİD-in məhv edilməsindən sonra “Hizbullah” kiberməkanda Yaxın Şərqin ən təkmil və nüfuzlu qeyri-dövlət aktoru oldu.

Vladimir Putinin Ukraynadakı müharibəsi fonunda saysız-hesabsız milli təhlükəsizlik analitikləri və kibertəhlükəsizlik ekspertləri Rusiyanın ABŞ infrastrukturuna artan kiberhücumlarının təhlükələri barədə xəbərdarlıq edirlər. Rusdilli kiber aktorlarla Şimali Koreya hökuməti arasındakı əlaqələr məlumdur. Martın 22-də ABŞ-ın milli təhlükəsizlik üzrə müşaviri Cayk Sallivan bildirib ki, Şimali Koreyanın kiber imkanları dünyada özünü büruzə verdi və onlar Rusiya kibercinayətkarları da daxil olmaqla, bütün dünyada hər cür kibercinayətkarlarla işləyirlər. Sallivanın bəyanatı təsdiq edir ki, Rusiyanın gizli kibercinayətkarlar şəbəkəsi ağır beynəlxalq sanksiyalardan yan keçmək və Kim Çen Inın xəzinəsini gücləndirmək üçün kiber fəaliyyətlərdən istifadə edən Şimali Koreya hökumətində müttəfiqlər tapıb.

Müharibədə döyüşçüləri qələbəyə sövq edən hansısa mədəni atribut, etos və ya kollektiv ideal varmı? Bunlar kibertəhlükəsizliyə tətbiq olunurmu, kiber döyüşçü mədəniyyəti nədir? Bu cür suallar kibermüharibənin əsasını təşkil edir və bu, dövlət əsaslı haker üçün bəzi kollektiv etosun olduğunu göstərir.

Ukraynada müharibə inkişaf etdikcə, çaşdırıcı sual hələ də səsləndirilir: Niyə dünya Rusiya doktrinasında nəzərdə tutulan hibrid müharibənin şahidi olmadı? Bundan əlavə, ABŞ Ukraynanı silahla təchiz etdiyi və Rusiyaya qarşı iqtisadi müharibə apardığı bir vaxtda Putin niyə kiberməkanda ABŞ-a qarşı mübarizə aparmayıb? Bu suallar Rusiyanın imkanları və niyyətlərinin əsasını təşkil edir. Həmişə olduğu kimi özünün “kağız pələng” olduğunu göstərən Rusiya Ukraynada əməliyyat uğuru əldə edə bilmədiyini nümayiş etdirməkdə davam edir. Ən son belə hadisə Rusiyanın Ukrayna elektrik şəbəkəsini poza bilməməsidir. Xüsusilə də müharibədən əvvəlki dramatik proqnozlarla müqayisədə Rusiyanın faktiki qabiliyyətləri ilə onun xaos törətmək istəyi arasında aydın bir əlaqə var.

Ukraynada döyüşlər əsas şəhərlər ətrafında güclənsə də, Rusiya qüvvələri hələ ki, əvvəlki illərdən fərqli olaraq kiber fəaliyyətlər həyata keçirməyib. Düzdür, ekspert müşahidələri ölkənin işğalından sonra Rusiyanın IP məkanından müəyyən edilmiş təhlükə aktorları ilə əlaqəli daha geniş yayılmış casusluq, fişinq kampaniyaları və dezinformasiya səyləri barədə məlumat verir. Lakin çoxsaylı ekspertlər və şərhçilərin gözlədiyi “kiberblitzkriq” baş tutmadı.

Ukrayna müharibəsində hadisələrin sürətlə inkişaf etdiyi bir vaxtda daha maraqlı suallardan bəziləri baş verməyənlər ətrafında fırlanır. Rusiya niyə Ukraynanın ciddi müqavimət göstərməyəcəyini düşünürdü? Rusiya niyə öz qüvvələrini daha yaxşı əlaqələndirmədi? Bəs nə üçün Rusiya Ukraynaya və onun Qərb himayədarlarına qarşı təriflənmiş kiberhücum imkanlarından istifadə etmədi?