“Silikon Qalxan” Tayvan və Amerika üçün təhlükədir?

Tayvanın “silikon qalxanı” (adanın müdafiəsini həm Çin, həm də Amerikanın yarımkeçiricilərə etibar etməsinə həvalə edən strategiyanın adı) adanı cəsarətləndirən və Çini çəkindirə bilməyən köhnəlmiş bir konsepsiyadır. Onun köhnəlməsi böhran riski daşıyır.

Rusiya-Ukrayna müharibəsi başlayandan bəri Amerika müdafiə strateqləri Tayvanı hərbi müdafiəsini təkmilləşdirməyə çağırırlar. Əhəmiyyətli vəzifələrdən biri müdafiə silahlarının təminatını Tayvan ordusunun ehtiyaclarına uyğunlaşdırmaq olub, buraya “Abrams” tankları və “Seahawk” helikopterləri deyil, “Stinger” və “Javelin” raketləri almaq daxildir.

Bu prosesdə amerikalı strateqlər Tayvanın “silikon qalxanı”nın zəiflədiyini gözdən qaçırdılar.

“Silikon qalxan” Tayvanın yarımkeçirici sənayesi tərəfindən təmin edildiyi güman edilən qoruma üçün verilən ləqəbdir. Dünyanın çip fabriki olan Tayvan ən qabaqcıl çiplərinin 90 faizini və bütün çiplərin 50 faizini istehsal edir. Tayvan bir çox ölkəni və on minlərlə mil məsafəni əhatə edən yarımkeçirici təchizat zəncirinin əsas halqasıdır.

Ada bu üstünlükdən strateji dəyər əldə edir, nəzəri olaraq, həm Çinin hücumuna mane olan, həm də uğursuz olarsa, Amerikanın müdafiəsini təmin edən ikili çəkindirici qüvvə əldə edir. Keçən il Taypeyin əsas çip istehsalçısı “Semiconductor Manufacturing Company”nin qurucusu Tayvanın yarımkeçirici zavodlarını “ölkəni qoruyan müqəddəs dağ silsiləsi” adlandırdı. Təlimlərdən sonra Yeni Amerika Təhlükəsizliyi Mərkəzinin analitikləri “silikon qalxanı”nı adanı ABŞ-Çin rəqabətində “hər iki tərəf üçün əvəzolunmaz” edən “müdafiə ustası” kimi təsvir etdilər.

“Silikon qalxan” Qərb müştərilərinin onu qoruyacağına əmin olaraq Taypeyi zəiflikdə təhlükəsizlik axtarmağa dəvət edir. Bununla belə, bu ikili maneənin işləməsi üçün Taypey güman edir ki, Pekin adanın Çinin sivilizasiya nüvəsinə aid olduğuna dair paralel inamına qarşı çıxmaq üçün Tayvandan davamlı çip tədarükünə kifayət qədər əhəmiyyət verir. Əgər onlar səhv düşünsələr, nəticə ikili çəkindirici deyil, ikiqat fəlakət olacaq. Ən pis halda, Tayvanın zəifliyi həm Çin hücumunu, həm də öz müdafiəsinə kifayət qədər sərmayə qoymayan bir adanı qorumaq üçün qeyri-kafi Amerika müdaxiləsini tətikləyir.

“Silikon qalxan” ABŞ siyasətçilərini dərindən narahat etməlidir. Çin artıq yarımkeçirici istehsalının yerliləşdirilməsi üzərində işləyir, onun sənayedəki payı son illərdə 3 faizdən 9 faizə yüksəlib. Pekinin “qapalı dövrəli yarımkeçirici istehsal ekosistemi” qalxanın məntiqinə zərbə vurur.

Əksinə, Taypeyin strateji hesablamalarını Vaşinqtonun xeyrinə dəyişmək üçün ABŞ Çinin daxildə yarımkeçirici imkanlarını bərpa etmək və Tayvan zavodlarından asılılığını azaltmaq səylərini təkrarlamalıdır. ABŞ Tayvanı özünün sərt müdafiə imkanlarını təkmilləşdirməyə təşviq etməlidir.

Vaşinqtondakı siyasətçilər Tayvanın “silikon qalxan”ını gücləndirməyə kömək edəcək bir mexanizmə sahibdirlər. Bu il qəbul ediləcək Çinlə rəqabət qanun layihəsi ABŞ-ın yarımkeçirici sənayesi üçün 52 milyard dollar təmin edəcək. Avropa ölkələri də oxşar məqsədlər üçün 48 milyard dollar ayırmağı düşünür. Bu ikisi birləşdikdə, Qərb ölkələri birlikdə yarımkeçiricilərin tədqiqi, dizaynı və istehsalına 100 milyard dollar sərf edə bilər, bu eyni zamanda Tayvanı özünümüdafiə məsələsində daha ciddi düşünməyə vadar edir.