İnformasiya müharibələri: Rusiya ilə Avropa arasında mübarizə qızışır

Klassik sistemi geniş miqyasda dəyişdirən bu prosesə inteqrasiya dövlətlər üçün də qaçılmaz zərurətə çevrildi. Buna görə dövlətlər təhlükəsizlik anlayışlarını və konsepsiyalarını gözdən keçirərək dəyişdirib, dövrün şərtlərinə uyğun olaraq ortaya çıxan risklərə qarşı yeni reflekslər inkişaf etdirib. Əslində, klassik sistemdə dəniz, quru və hava elementlərini əhatə edən təhlükəsizlik doktrinaları rəqəmsallaşmanın yüksəlişi ilə kiber sahələr və məlumatları əhatə edəcək şəkildə inkişaf edib. Bu baxımdan rəqəmsal məkanlar vasitəsilə yaranan təhdidlərin ən mühüm komponentlərindən biri də şübhəsiz ki, “informasiya müharibələri”dir. Rəqibinizə qarşı sizi daha üstün edəcək məlumat əldə etməklə yanaşı, informasiya müharibələri bu gün təhlükəsizlik baxımından ən əhəmiyyətli risklər sırasındadır. Tarixin bir çox mərhələsində məlumat uğrunda çoxlu müharibələr olsa da, bugünkü texnoloji inkişaflar bu müharibənin üzünü və ölçülərini çox fərqli nöqtələrə daşıyır.

Münaqişə və müharibə xarakterini dəyişən rəqəmsal əsr dövlət və qeyri-dövlət aktorlarının kiberməkanda mübarizəsini də dərinləşdirir. Son zamanlar Avropa İttifaqı (Aİ), NATO və bir çox ölkələr informasiya müharibəsini idarə etmək, bu sahədə yarana biləcək mümkün münaqişələri və təhlükələri aradan qaldırmaq üçün yeni bölmələr yaradıb. Məsələn, eyni təhlükəsizlik çətiri altında olan və oxşar risklərlə üzləşən NATO bu mənada mühüm nümunə göstərir. 2018-ci ildə Brüsseldə keçirilən zirvə toplantısında dərc etdiyi bəyannamə (Brüssel Zirvə Bəyannaməsi) ilə “hibrid müharibə” konsepsiyası çərçivəsində ortaya çıxan dezinformasiya siyasətinin qarşısını almaq üçün mühüm qərarlar alan NATO bu qərarları 2018-ci ildə dərc etdiyi bəyanatla daha da irəli apardı.

Qitə xaricindən nümunə olaraq, Avstraliya müdafiə birlikləri ilə bu sahədə mübarizəni inteqrasiyalı şəkildə aparmağa çalışır. Rəqəmsal həyatın yaratdığı dinamik ekosistemin əhəmiyyətinə əsaslanaraq, Avstraliya hökuməti 2017-ci ildə Müdafiə Nazirliyinin nəzdində İnformasiya Müharibə Şöbəsi (İWD) adlı bir bölmə yaratdı və Avstraliyanı təhdid edən informatik hücumlara qarşı mübarizəyə əsaslanan vahid müdafiə strategiyası qəbul etdi. Hibrid müharibənin gətirdiyi yeniliklərə sürətlə uyğunlaşan Avstraliya, rəqəmsal sahənin müdafiə strategiyasında necə vacib bir komponent olduğunu da dünyaya göstərir.

İnformasiya müharibələri və mübarizənin gələcəyi

İnformasiya müharibələrində müdafiə və ya hücum oxu üzərində qurulan mübarizə anlayışları ölkələrə görə fərqlənir. Əsasən Avropada aqressiv siyasət yürüdən Rusiya və qismən də Çin Ukrayna, Polşa, Estoniya, Litva, Çexiya və Slovakiya ilə yanaşı Qərbi Avropa regionunda informasiya müharibəsi aparır və bu məqsədlə rəqəmsal platformalardan geniş istifadə edir. Polşada ifrat sağçı və ultra-millətçi hərəkatları dəstəklədiyi iddia edilən Rusiya Litvada dövlət qurumlarının qərar vermə proseslərinə müdaxilə edir, internet üzərindən çıxardığı diskurslarla zaman-zaman daxili siyasətə müdaxilə etməyə çalışır.

Rusiya ilə Qərb arasında ciddi gərginliyə səbəb olan bu debat son zamanlar Rusiyanın sahib olduğu beynəlxalq media alətlərinə ciddi təsir edib. Avropa ölkələri həm Çinin, həm də Rusiyanın media orqanlarına obstruktiv münasibət bəsləyir və müvafiq ölkələrin media alətlərini “beşinci kolon” kimi müəyyənləşdirirlər. Bu yaxınlarda İngiltərə Çin dövlət televiziyasının Kommunist Partiyasının təbliğat vasitəsi olduğunu əsas gətirərək onun yayım lisenziyasını ləğv etdi. Eynilə Almaniyada televiziya kanalı quraraq yayım etmək istəyən “Russia Today”ə Rusiyanın dezinformasiya siyasətinin aləti olduğu əsas gətirilərək yayım lisenziyası verilməyib. 2017-ci il seçkilərindən sonra Fransada prezident olan Emmanuel Makron “Sputnik” və “Russia Today” kanallarının akkreditasiyası ilə bağlı ciddi problemlər yaradıb.

COVID-19 epidemiyası ilə artan gərginlik, son bir neçə ildə RT-nin Alman dilində yayımlanan iki “YouTube” kanalının ləğvi ilə fərqli mərhələyə keçdi. Rusiya ilə Almaniya arasında gərginliyi artıran bu qərarı senzura kimi qiymətləndirən Rusiya baş verənləri sərt şəkildə tənqid edib. RT-nin baş redaktoru Marqarita Simonyan “YouTube”un verdiyi qərarın arxasında Almaniyanın olduğunu iddia edərək, bu qadağanın Almaniyanın Rusiyaya qarşı media müharibəsinin bir hissəsi olduğunu bildirib. Bu hadisə informasiya müharibələri kontekstində kifayət qədər diqqətəlayiqdir. Kremlin rəsmi mənbələrinin RT-yə qarşı bu münasibəti ən yüksək səviyyədə tənqid etməsi və Rusiyada yayımlanan alman kanallarının gələcəkdə də oxşar rəftarla üzləşəcəyi ilə bağlı üstüörtülü təhdidlər informasiya müharibələrinin hansı nöqtəyə çatdığını göstərir.

“YouTube”un ictimai rəyi manipulyasiya edən məzmun və hesabları qadağan edən “yalan məlumat” siyasətinin Rusiyanın qlobal xəbər platformalarını hədəf alması gələcəkdə Avropa ilə Rusiya arasında mövcud münaqişələrin daha da artacağı anlamına gəlir. Məlumdur ki, İsrail və Körfəz ölkələri son zamanlar Avropa/Qərb və Çin-Rusiya oxunda müzakirə edilən informasiya müharibələrinə böyük sərmayələr qoyaraq bu sahədə ciddi nailiyyətlər əldə ediblər. Bütün bu inkişaflar təhlükəsizlik konsepsiyalarında əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb olan rəqəmsal və kiber texnologiyaların nə qədər vacib olduğunu açıq şəkildə göstərir. Bu sahəyə ciddi yanaşmayan və öz texnologiyalarını inkişaf etdirməklə bağlı heç bir siyasəti olmayan ölkələrin gələcəkdə hansı risklərə məruz qalacağı fərqli müzakirə tələb edir.