Müharibədə asimmetriya yeni bir fenomen deyil. Tarixi olaraq müxtəlif hallarda müharibə edən dövlətlərin nisbi hərbi gücündə və strategiyasında ciddi fərqliliklərin olması müşahidə edilib. Lakin 11 sentyabrdan sonra (ABŞ-dakı terror hücumları) xüsusilə dövlət və qeyri-dövlət aktorları arasındakı müharibələr zamanı müharibənin özünün və təbiətinin dəyişdiyi müşahidə edilib. İstər partizan müharibəsi olsun, istərsə də terror, ya da qeyri-nizami müharibə və ya müharibənin hər hansı digər formaları, qeyri-ənənəvi vasitələr və taktikaların istifadəsi qeyri-dövlət qurumlarınınkı ilə sinonimləşdirilərək istifadə olunur. Bütün bunlar qeyri-dövlət aktorunun qeyri-mütənasib effekt əldə etmək üçün dövlətin zəifliklərini hədəf alan asimmetrik metodlardan istifadə etdiyi müharibəyə gətirib çıxarır.

Hökumətlər bir-birləri və cəmiyyətləri ilə qarşılıqlı əməkdaşlıq quraraq kiber dövrdə davamlı təhlükəsizliyi təmin edə bilərlərmi?

Yaxın Şərqdə ciddi iqlim problemi var. Beynəlxalq Valyuta Fondunun son hesabatına görə, regionda orta temperatur 1990-cı ildən bəri 1,5 dərəcə Selsi yüksəlib, bu da qlobal orta göstəricidən iki dəfə çoxdur. Üstəlik, oradakı və Mərkəzi Asiyadakı ölkələr “ekstremal istilərə” (həddindən artıq temperatur və rütubət dövrləri) ən çox meylli olan əlli ölkənin təxminən yarısını təşkil edir . Bölgə üçün mənfi iqtisadi, ekoloji və sosial nəticələrlə müşayiət olunan temperaturun daha da yüksəlməsi gözlənilir.

Fəlsəfə bizi suallar verməyə istiqamətləndirdiyi halda, analitik yanaşma ilə bu suallara cavab axtarmaq “Avtonomiya” kimi çox mücərrəd bir anlayışı da müəyyən dərəcədə təcəssüm etdirməyə kömək edir. Bir çox sistemlərdə olduğu kimi, cavablar əvvəlcə problemin mənbəyində, yəni təbiətdəki sistemlərdə axtarılır. Bu baxımdan avtonom sistemlərlə bağlı tədqiqatlar təbiətdən ilham alınaraq hazırlanan sistemlər kimi qiymətləndirilə bilər.

11 Sentyabr hadisəsindən sonra ABŞ terrorçuları öldürmək üçün zərbə tipli PUA-lardan istifadə etməyə başladı . Alimlər iyirmi ildir ki, ABŞ-ın PUA-lardan istifadəsini tədqiq ediblər. Jurnalistika Araşdırmaları Bürosu, Yeni Amerika Fondu və digər nəzarətçi qruplar ABŞ-ın zərbələri ilə bağlı məlumatları toplayır.

Kvant mexanikası elmi fiziki dəyişikliklər edib, klassik fizika qanunları ilə izah edilə bilməyən hadisələri araşdırıb. Bu disiplin XX əsrin əvvəllərində atomların, fotonların və maddə və sahə zərrəciklərinin davranışlarını və kainatın yaranmasını araşdıran işıq və istilik təbiətinə dair araşdırmalar nəticəsində ortaya çıxıb.

Qlobal informasiya cəmiyyətinə keçid şəraitində dövlətlər, cəmiyyətlər, biznes strukturları və fərdlər kiberfəzada informasiyanın və onun mənbəyinin həqiqiliyi, e-servislərdən təhlükəsiz istifadə, fərdi məlumatların qorunması, verilənlərin tamlığı və konfidensiallığı sahəsində kritik problemlərlə qarşılaşırlar. Daim yeni kibertəhdidlərin meydana çıxdığı və təkamül etdiyi mühitdə ölkələrin qlobal kibertəhdidlərə qarşı çevik, operativ kibertəhlükəsizlik strategiyalarına malik olması mühüm əhəmiyyət daşıyır.