İsrail necə ən yaxşı kiber gücə çevrildi? – Düzgün siyasət və təşkilatlanma açardır

Kibertəhlükəsizlik kateqoriyasını təcrid etmək investisiya analitiklərinə xidmət edir, lakin reallıqda rəqəmsal bizneslər kibertəhlükəsizliyi özündə cəmləşdirir. Tipik bir İsrail startapı Amerika firması tərəfindən satın alındığından və ya “Nasdaq”da birjaya çıxdığından, İsrail istehsalı olan innovasiya daha da qabarıq görünür. “Google” və “Microsoft” 2014-cü ildən bəri İsrail şirkətlərinin ən aktiv korporativ alıcıları olub, müvafiq olaraq 10 və 8 şirkəti alıblar. Aparat təminatını nəzərdən keçirək: “Apple”, “Broadcom”, “Qualcomm”, “Nvidia” İsraildə öz çiplərini dizayn edir və bunları “Google” və “Amazon” izləyir. “Intel” onilliklər ərzində İsraildə CPU və digər çiplər dizayn edir.

İsrailin texnoloji sektoru qlobal rəqəmsal iqtisadiyyatı üçün yüksək səviyyəli innovativ tədqiqat və inkişaf üzrə ixtisaslaşıb: İsrail alimləri və ekspertləri ölkədə işləyirlər, lakin onların işəgötürənləri, tərəfdaşları, hədəf bazarları və investorları xaricidir. İsraildə elmi-tədqiqat laboratoriyası olmayan çoxmillətli korporasiyanın adını çəkmək çətin olardı. İsrail 2019-cu ildən etibarən qlobal özəl kibertəhlükəsizlik investisiyalarının beşdə birini cəlb edə bilib.

Hücum xarakterli Kiber - Effektlər və Kəşfiyyat Əməliyyatları

Nüfuzlu Beynəlxalq Strateji Tədqiqatlar İnstitutu (IISS) İsraili Çin, Rusiya, Böyük Britaniya və Fransa ilə yanaşı, yeddi kateqoriyadan bəziləri üzrə dünyada güclü tərəflərə malik dövlətlər olan “İkinci Tier”də qərarlaşdırır. İsrail mülki kibertəhlükəsizlik, əsas kiber-kəşfiyyat qabiliyyəti, mürəkkəb hücum kiber qabiliyyətinin inkişafı və istifadəsi sahəsində xüsusilə güclüdür.

İsrail əsas strateji məqsədləri üçün mürəkkəb kiber-effekt kampaniyaları həyata keçirib: İranın çoxşaxəli təhdidinə qarşı çıxmaq və onun nüvə proqramına mane olmaq. Artıq 15 il əvvəl İsrail Natanz nüvə stansiyasında minlərlə sentrifuqanı sürətləndirmək və yavaşlatmaq üçün mükəmməl dəqiq hədəflənmiş zərərli proqram təminatından istifadə edib. “Stuxnet” gizli şəkildə İran sentrifuqalarının zahirən təsadüfi mexaniki nasazlıqlarına səbəb oldu, uranın zənginləşdirilməsini pozdu və Ayətullah rejimi daxilində təhlükəsizliyə şübhə toxumu səpdi. Bu, bu günə qədər ən cəsarətli və təsirli kiber-effekt kampaniyası olaraq qalır. 2020-ci ildə baş verən kiberhücum İranın böyük limanında gəmiçilik və yük emalı əməliyyatlarını sabotaj etdi: İranın İsraildə su obyektlərinə təxribat etmək cəhdinə tez cavab verilə bilər. İsrailin Yaxın Şərqdəki yüzlərlə İran hədəfinə qarşı yüksək sürət və dəqiqliklə hava hücumlarını nəzərə alsaq, kiber imkanların kəşfiyyat üstünlüyü yaratdığını görərik.

Siyasət və Təşkilat

İsrail on yeddi il əvvəl “ortaq məsuliyyətin” böyük bir hissəsini dövlətin üzərinə götürməklə, milli Kritik İnfrastruktur Mühafizəsi (CIP) proqramı qurdu. 2010-cu ildə “Stuxnet”in kəşfi kibertəhlükəsizliyi bütün dünyada siyasət gündəminin zirvəsinə qaldırdığı üçün Baş nazir Benyamin Netanyahunu milli kiber strategiyasının formalaşdırılması üçün işçi qrupu yaratmağa sövq etdi. Professor general-mayor (istefada olan) İsaak Ben 2010-cu ildə qeyd edirdi ki, hökumət ölkənin informasiya-texnologiyanın inkişafı mərkəzi kimi dünyada mövqeyini qorumaq, ona kiberməkanda fövqəlgüc imkanları vermək, demokratik, biliyə əsaslanan və açıq cəmiyyət kimi onun maliyyə və milli dayanıqlığını təmin etməlidir. İşçi qrup təkcə riskləri deyil, kiber imkanları axtararaq müəyyən edib. Hökumətin 2011-ci il tarixli 3611 nömrəli “Milli Kiberməkanda İmkanların Təkmilləşdirilməsi” Qərarında qəbul edilmiş tövsiyələr milli strategiyanı təşkil edir. CIP-dən xeyli kənara çıxmağı hədəfləyən hökumət yeni, mülki, hökumət kibertəhlükəsizlik təşkilatını yaratdı: İsrail Milli Kiber İdarəsi (INCD). Başqa yerlərdəki kibertəhlükəsizlik agentliklərindən fərqli olaraq, onun hüquq-mühafizə və ya kəşfiyyat missiyası yoxdur. Bu məqsədyönlü qurum əsas azadlıqlar və təhlükəsizlik arasında gərginliyi azaltmaq, hədəf ölkənin müdafiə strukturunda böyük narazılıq yaratmaq məqsədi daşıyır. Snoudenin 2013-cü ildən sızması çoxsaylı qlobal müşahidə proqramlarını aşkar etdi və mülki kibertəhlükəsizlik agentliyinin iddiasını gücləndirdi. Doqquz il ərzində INCD-nin mülki kibertəhlükəsizlik üzrə məsuliyyətləri siyasət və bacarıqların yaradılmasından məlumat mübadiləsinə, Kompüter Fövqəladə Hallara Müdaxilə Qrupu (CERT-IL) və CIP tərəfindən gündəlik kibermüdafiə əməliyyatlarına qədər artdı.

İsrailin kibertəhlükəsizlik səyahətindəki həm uğurları, həm də uğursuzluqları davamlı innovasiya nümayiş etdirir. Daha az maddi əsaslar qoyan cəsarətli siyasət mərcləri inkişaf etmiş dünya üçün faydalı dərslər təklif edir.